ვანო მჭედლიშვილი (1903 - 1970)

1927 წლის გაზაფხულია. რუსთაველის სახელობის თეატრის დარბაზი ხალხითაა გაჭედილი. ლექსის კითხვის  შესანიშნავი ოსტატი ნიკ. ერისთავი პირზე ღიმმორეული შეჰყურებს თავისი კონცერტის წინასწარ უთუო გამარჯვებას. სცენაზე არიან დიდად ხანდაზმულნი, ცნობილი კახელი მომღერლები: შილდელი, ლევან ასაბიშვილა (“დედას ლევანა”) და ალექსი ელოშვილი (“ოსტატი ალექსა), გრემელი მიხა ავგაროზიშვილი და, ოდნავ მათზე უფრო ახალგაზრდა კაკაბელი მიხო ჯიღაური. უკანასკნელს თან ახლავს კაკაბელი ახალგაზრდების მომღერალთა ჯგუფი, რომელსაც ხელმძღვანელობას უწევს 23 წლის ახალგაზრდა, ყოფილი ასოთამწყობი, ვანო მჭედლიშვილი. აღნიშნული პირები კახეთიდან ჩამოიყვანა აწ განსვენებულმა პოეტმა ი. მჭედლიშვილმა.

მოხუცების მიერ შესანიშნავი ხალხური კოლორიტის დაცვით შესრულვბული სიმღერების შემდეგ, მიხო ჯიღაურმა თავის ჯგუფთან ერთად იმღერა გარეკახური მელოდიები. აქ მიხოს ოსტატობას გვერდით ამოუდგა ვანო მჭედლიშვილის შესრულება. იგი ფაქიზი გემოვნებით ასრულებდა სიმღერებს, მეორე ხმას (მოძახილს) ამბობდა; მან თავისი დახვეწილი და კარგი ხმით მაყურებელთა ყურადღება მიიპყრო. ამ კონცერტზე მიღებულმა წარმატებამ ვანო მჭედლიშვილი დააყენა პროფესიონალ მომღერლის გზაზე.

საინტერესოა, თუ რა გზა განვლო  მან ბავშვობიდან ზემოხსენვბულ კონცერტამდე. 1903 წელს დავიბადეო, - ამბობს ივანე გიორგის ძე მჭედლიშვილი. კაკაბელმა ღარიბმა გლეხმა თავისი შვილი ოთხკლასიან სოფლის  სკოლაში შიყვანა. ვანომ სკოლა წარმატებით დაასრულა. მაშინ იგი თორმეტი წლისა იყო და სიმღერებს უკვე ეუფლებოდა, ათი წლისა ვიყავი, როცა სიმღერების შესწავლის სურვილი აღმეძრაო - იგონებს იგი.

ვანო მჭედლიშვილის პროფესიონალ მომღერლად ჩამოყალიბებაში უდიდვსი როლი შეასრულა მამისა, დებისა და ძმის სმენადობამ და ხალხური სიმღერების კარგმა ცოდნამ. ვანოს მამა კარგი მეფანდურეც იყო. თავისი რეპერტუარიდან ვანოს მეტი წილი  სიმღერები მათგან უსწავლია. ხშირად უსმენდა  აგრეთვე მიხო ჯიღაურს, შაქრო და ვასიკო მჭედლიშვილებს, რომლებიც მაშინ გარეკახეთში განთაშულ მომღერლებად ითვლებოდნენ.

ზემოთ ვანო ყოფილ ასოთამწყობად ვახსენეთ. ეს ამგვარად მოხდა. მამიდა მაგდამ იგი თბილისში ჩამოიყვანა და მოაწყო მოწაფედ ერთ პატარა სტამბაში. მთვლი წლის განმავლობაში მოწაფემ იმუშავა ასოების დაზგასთან და კარგად შეისწავლა აწყობა. მერე იგი სამანქანო განყოფილებაში გადაიყვანეს, იქაც წარმატება გამოიჩინა და თექვსმეტი წლის ვანო უკვე დასრულებული მბეჭდავი შეიქნა. მაგრამ მის თბილისში დარჩენას ხელი შეუშალა მშობლების გარდაცვალებამ. ამას გარდა, მისი უფროსი ძმა შაქრო ჯარში იყო და გერმანელი მეფისა და კაპიტალისტების წინააღმდეგ იბრძოდა. ამიტომ ვანო, იძულებული შეიქნა კაკაბეთს დაბრუნებულიყო და ოჯახს გაძღოლოდა, რათა კერა არ გამოეკეტა... შრომობს, ჯაფას ეწევა, მაგრამ სიმღერის სიყვარულით გატაცებულს გული მაინც ხელოვნებისაკენ მიუწევს.

ერთხელ ბავშვობისას მან რამდენიმე კილომეტრი სდია სამ მომღერალ გლეხს, რომელნიც ძიმედ მიემართებოდნენ და თან შესანიშნავად მღეროდნენ. ვანომ მომღერლებისდა შეუმჩნევლად ისწავლა სიმღერა, რომელსაც მეორე დღეს ყვლა ხმაზე გამართულად ასრულებდა.

 მრავალნაირ ხერხს მიმართავდა ხოლმე პატარა ვანო სიმღერის ათვისების საქმეში. იყო შემთხვევა, როცა მას უფროსები თავს არ უყადრებდნენ. ქეიფის დროს ახლო არ  იკარებდნენ, მაგრამ ვანო სახლში როდი მიდიოდა. ჩაცუცქდებოდა სადმე იქვე ახლო და ყურს უგდებდა მოქეიფეთა სიმღერას. ამგვარად მას მრავალი ღამე გაუთევია, რათა როგორმე სიმღერები ესწავლა, სიმღერების ყველა ხმას დაუფლებოდა. დაახლოებით ამგვარსავე ამბავს ჰყვებიან ცნობილი ლომინ გუგუშვილი და ივანე ჩომახია თავიანთი ახალგაზრდობის პერიოდის შესახებ. ისინიც წვეულებებსა და ლხინებში სწავლობდნენ ხალხურ სიმღერებს (იხ. ჩვენი “ქართული ხალხური სიმღერის ოსტატები.”'გამ. “ხელოვნება” 1954 წ. პირველი წიგნი გვ. 96-97 და 111).

ოცი წლისა რომ შეიქნა, ვანომ, მოაწყო ახალგაზრდებისაგან თორმეტკაციანი პატარა გუნდი და 1923 წლიდან უფასოდ გამოდიოდა სოფლის სცენაზე. ამგვარად, ამ პატარა ერთეულით  1927 წლამდე მან მრავალი კონცერტი მოაწყო სოფლად; ამ გუნდს სოფლის საბჭო  იყენებდა სხვადასხვა თარიღების აღსანიშნავ საღამოებზედაც.

პოეტი ი. მჭედლიშვილი 1928 წლის თებერვალში თავის კაკაბელ მომღერლების მიხო -ჯიღაურის  მეთაურობით და ახალგაზრდა ვ. მჭედლიშვილის  ხელმძღვანელობით კონცერტს აწყობს თბილისის კონსერვატორიაში. მოზარდებს  ძალიან  მოსწონდათ როგორც მიხო ჯიღაურის სიმღერა, ისე ვანო მჭედლიშვილის კოლორიტული კახური ხვეულებით შესრულებული მეორე ხმა.

ი. მჭედლიშვილის თაოსნობით ოპერის თეატრში იმართება კონცერტი, სადაც კაკაბელ მომღერლებთან ერთად გამოდის აგრეთვე ალ. მახარაძის  ხელმძღვანელობით არსებული რკინიგზის მუშათა გუნდი თეთფ. ლომთათიძის, ერმ. სიხარულიძის, ვლ. ბერძენიშვილისა და სხვათა მონაწილეობით. ამ კონცერტზე გამოვიდა ოჰანეზაშვილის აღმოსავლურ საკრავთა ორკესტრი. მხატვრული წარმატება მოიპოვეს გუნდებმა და ორკესტრმა. აქაც თვალსაჩინო იყო ვანო მჭედლიშვილის შესრულება; მისი ხმის მოქნილობა და თავისი კახური კოლორიტი ატყვევებდა მსმენელს.

ასევე წარმატებით მღეროდა ვანო მჭედლიშვილი იმ კონცერტებზე, რომელნიც ეწყობოდა იმავე 1929 წლის გაზაფხულზე საქართველოს სხვადასხვა ქალაქებსა და დაბებში. მსმენელები იხიბლებოდნენ მიხო ჯიღაურისა და ვანო მჭედლიშვილის შესანიშნავი შესრულებით.

პროფ აკაკი ფაღავას ინიციატივითა და მისივე უშუალო ხელმძღვანელობით 1929 წელს გამართულ საქართველოს მეორე ოლიმპიადაზე, მუშტაიდში  (ახლა ორჯონიკიძის სახ. კულტურისა და დასვენების პარკი) თავი ისახელა მიხო ჯიღაურის ჯგუფმა ვანო მჭედლიშვილის ხელმძღვანელობით. განსაკუთრებით აღინიშნა უკანასკნელის კარგი შესრულება. კომპოზიტორმა კოტე მეღვინეთუხუცესმა ხაზი გაუსვა ვანო მჭედლიშვილის შესრულებას და აღნიშნა - გამოჩნდა საუკეთესო ხმა რომელსაც ყურადღება უნდა მიექცესო.

ამავე 1929 წლიდან ვანო მჭედლიშვილი ჩაირიცხა მომღლად ძუკუ ლოლუას სახელობის გუნდში, რომელსაც ხელმძღვანელობდა კ. პაჭკორია. მან  ამ გუნდთან ერთად იმოგზაურა  1930 წლის იანვარში მოსკოვ-ლენინგრადში მოწყობილ გასტროლებზე. ამ გასტროლებს დიდი მოწონება ხვდა წილად; წარმატებათა რიგში უნდა აღინიშნოს კახური სიმღერების კარგი შესრულება სსაუკეთესო მომდერლის ვანო მჭედლიშვილის მეთაურობით და მისივე გამოსვლებით. ლენინგრადსა და მოსკოვში მრავალი სიმღერა ჩაწერილ იქნა გრამფირფიტებზე. მუსიკოსებს ხიბლავდა ვანო მჭედლიშვილის ოსტატობა, მისი ხალხური კახური კოლორიტი და ფაქიზი შესრულება.

ვანო მჭედლიშვილი მუდამ  ცდილობს თავისი კვალიფიკაციის ამაღლებას, რეპერტუარის გამდიდრებას; ამ მიზნნით იგი ბევრ ოსტატს მიმართავს, რათა რაც შეიძლება მეტი ხალხური სიმღერები შეისწავლოს.

    "ერთხელ წავედი კახეთში - იგონებს იგი - მაშინ ოცდაათი წლის ვიყავი. ვესტუმრე გურჯაანში ცნობილ მოღერალს ლეეან მუღალაშვილს, ვთხოვე ესწაელებინა ჩემთვის სიმღერა “დიამბეგო”. დაუზარელი მოხუცი იყო, თავაზიანად მიმიღო და მასწავლა სიმღერა. სულ რაღაც ერთ საათამდე დრო მოუნდა სიმღერის შეთვისებას. როცა ყეელა ხმა ვუმღერე, მითხრა - უკვე კარგად იცი სიმღერაო და თან დაატანა: ძალიან ნიჭიერი ყოფილხარ, რომ ასე მალე შეითვისეო. გამოვეთხოვე და სოფელ ბაკურციხეში წავედი. მეორე დღეს დილით გავსინჯე სიმღერა, მაგრამ, დახეთ უბედურებას! რღაც დამავიწყდა, ვერა და ვერ მოვიგონე; ეჰ! რაც იქნება ქნება, გავიფიქრე გულში. და გავსწიე ლევანთან ისევე ფეხ (იქეთ-აქეთ თექვსმეტი კილომეტრი გზა გავიარე). ლევანმა შემისწორა, გამახსენა და უმალვე რომ არ დამვიწყებოდა, როგორც კი თბილისში'ჩავედი, კომპ. გრ. კოკელაძეს ჩავაწერინე ის სიმღერა”.

ვ. მჭედლიშვილი სოფ. შილდაშიაც ყოფილა ცნობილი ალექსი ელოშვილის (“ოსტატი ალექსა”) შვილთან ნინია ელოშვილთან, რათა მას ესწვლებინა სიმღერა "ჩონგურო". – “მასწავლა, მაგრამ თვითონაც აღარ ახსოვდა – ამბობს ვანო მჭედლიშვილი - იმღერა ძალიან ცუდად, მაგრამ მივუხვდი სიმღერის არსს და იგი მევე ჩემთვის სრულყოფილად ჩამოვაყალიბე; ამ სახით იგი უკვე შევიდა სასიმღერო რეპერტუარში”.

1932-1934 წლებში ვანო მჭედლიშვილი კვლავ ძუკუ ლოლუას სახელობის დასავლეთ საქართველოს გუნდთან ერთად მოგზაურობს საქართველოს სხვადასხვა ქალაქებსა და დაბებში, წარმატებით ასრულებს ქართლ-კახურ სიმღერებს. მას გუნდში შეაქვს ახალი რეპერტუარი. შესრულების მხრივაც წინსვლა და წარმატება შეიმჩნევა. ამის ნათელი მაგალითია 1934 წელს ოპერის თეატრში გამართული მესამე რესპუბლიკური ოლიმპიადა, სადაც ძუკუ ლოლუას სახელობის გუნდმა თავი ისახელა თავისი რეპერტუარითა და შესრულებით. ამ გარემოებას, ცხადია, ვ. მჭედლიშვილის შესრულებამაც შეუწყო ხელი. პრესამ აღნიშნა ამ გუნდის ქართლ-კახური ფრთის წარმატებითი შესრულება.

1935 წელსაც ახლდა ზემოხსენებულ გუნდს ვ. მჭედლიშვილი მოსკოვსა და ლენინგრადში გამართულ კონცერტებზე. გუნდმა თვენახევარი დაჰყო ამ ქალაქებში. ვ. მჭედლიშვილმა თავი ისახელა კარგი შესრულებით დიდ მწერალ მ. გორკისთან და, აგრეთვე, კრემლში გამართულ კონცერტზე. ეს მოგზაურობა იყო უკანასკნელი კ. პაჭკორიას ხელმძღვანელობით არსებული ძუკუ ლოლუას სახელობის დასავლეთ საქართველოს გუნდისა ვანო მჭედლიშვილის მონაწილეებით.

1936 წლიდან ვანო მჭედლიშეილი, ისევე, როგორც მიხო ჯიღაური და მთელი კახელი მომღერლების ჯგუფი, შეუერთდა აღმოსავლეთ საქართველოს სიმღერისა და ცეკვის სახელმწიფო ანსამბლს, რომელსაც სანდრო კავსაძე ხელმძღვანელობდა. მაგრამ ხსენებულმა ჯგუფმა მონაწილეობა ვერ მიიღო დეკადაში, რომელიც მოეწყო მოსკოვს, 1937 წელში.

1937 წლიდან ვანო მჭედლიშვილს ვხედავთ საგარეჯოს რაიონული გუნდის ხელმძღვანელად. იწყება მისი დამოუკიდებელი სალოტბარო მოღვაწეობის წლები. მან საქართველოს მეხუთე რესპუბლიკურ ოლიმპიადაზე, 1938 წელს, ბრწყინვალედ გამოიყვანა ზემოხსენებული გუნდი და კრგი შეფასება მიიღო. ერთხმად იქნა მოწონებული გუნდის რეპერტუარი და შესრულება.

როდესაც 1940 წლიდან ზემდგომი ორგანოების გადაწყვეტილებით აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოს სიმღერისა და ცეკვის ანსამბლები ერთ მთლიან საქართველოს სიმღერისა და ცეკვის სახელმწიფო ანსამბლად გაერთიანდნენ, ვანო მჭედლიშვილი, როგორც ერთერთი უნიჭიერესი ოსტატთაგანი, მომღერლად მიიღეს. შვიდი წლის შემდეგ ვანო მჭედლიშვილი დანიშნეს ამავე ანსამბლის ლოტბარის თანამდებობაზე.

დიდი და მეტად სასარგებლო მუშაობა აქვს ჩატარებული ვანო მჭედლიშვილს რაიონული გუნდების გაწვრთნისა და მომზადების საქმეში. მან მეშვიდე რესპუბლიკურ ოლიმპიადაზე კარგი მაჩვენებლებით გამოიყვანა მცხეთის კულტურის სახლთან არსებული ანსამბლი. ამავე  ოლიმპიადაზე მან გამოიყვანა საგარეჯოს კულტურის სახლის სიმღერისა და ცეკვის ანსამბლი. ამ გუნდების გამოსვლამ პრესის მაღალი შეფასება დაიმსახურა.

ხანგრძლივი და ნაყოფივრი მუშაობისათვის საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის 1951 წლის 7 დეკემბრის ბრძანებულებით ვანო გიორგის-ძე მჭედლიშვილს მიენიჭა ხელოვნების დამსახურებული მოღვაწის წოდება.

ვ. მჭედლიშვილმა მერვე რესპუბლიკურ ოლიმპიადაზედაც ისახელა თავი. ამ ოლიმპიადამდე განვლილი სამი წელი ვ. მჭედლიშვილმა უფრო გაორკეცებულ მუშაობას მოანდომა. მან 1954 წლის მერვე რესპუბლიკურ ოლიმპიადაზე სამი სარაიონო გუნდი გამოიყვანა: მცხეთის, საგარეჯოსი და კაჭრეთის.

მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნულ გუნდებმა გვიან მოჰკიდეს ხელი ოლიმპიადისათვის მზადებას, გაზეთები კარგ შეფასებას აძლევენ სამივე რაიონის გუნდების გამოსვლებს, რომელთაც ივ. მჭედლიშვილი ხელმძღვანელობდა.

ვ. მჭედლიშვილმა, როგორც ეს ზემოთ აღვნიშნეთ, მრავალი ხალხური სიმღერა ისწავლა ხანდაზმული მომღერლებისაგან; მისი მასწავლებლები იყვნენ: მიხო ჯიღაური, ლევან ასაბიშვილი (“დედას ლევანა”), მიხა ავგაროზიშვილი, ილიკო სინჯიაშვილი, სანდრო კავსაძე, მიხ. კავსაძე, ლევან მუღალაშვილი, ნინია ელოშვილი და მრავალი სხვა.

გარდა ზემო ჩამოთვლილი ძირითადი სარეპერტუარო სიმღებისა, ვანო მჭედლიშვილმა მრავალი ხალხური კილო - სიმღერა გადაამუშავა საგუნდო სიმღერად;

ვ. მჭედლიშვილს ბევრი სიმღერა აქვს ჩაწერილი გრამფირფიტებზე როგორც თავისი, აგრეთვე მისი ხელმძღვანელობით არსებული გუნდების შესრულებით. ვანო მჭედლიშვილმა თავისი ოსტატობა გადასცა შემდეგ მოწაფეებს: შალვა კოვზირიძეს, აკაკი ლანდიას, ავთანდილ სარაჯიშვილს, პლატონ მჭედლიშვილს, ლიზა შიოშვილს და სხვ.

მისმა მოწაფემ დავით ივანელაშვილმა კრგი მაჩვენებლებით გამოიყვანა სართიჭალის საკოლმეურნეო'გუნდი საქართველოს მერვე რესპუბლიკურ ოლიმპიადაზე.

ვფიქრობთ, რომ ხელოვნების დამსახურებული მოღვაწე ვანო მჭედლიშვილი მომავალში კიდევ უფრო მეტს იმუშავებს ქართლ-კახური სიმღერების დახვეწისა, გამშვენიერებისა და პოპულარიზაციისათვის (წიგნი გამოცემულია 1958 წელს, იმ დროისთვის ვანო მჭედლიშვილი ცოცხალი იყო და აგრძელებდა მოღვაწეობას. გ. ბ.)

1963 წელს კულტურის სამინისტრომ, საგუნდო საზოგადოებამ და ხალხური ტვითმოქმედების სახლმა საზეიმო ვითარებაში აღნიშნა მისი დაბადების სამოცი და მოღვაწეობის ორმოცი წლის იუბილე (ხალხური სიმღერის მოამაგენი, 2007).

ივანე მჭედლიშვილი გარდაიცვალა 1970 წელს. (გ. ბ.)