საქართველო რომ მდიდარია მუსიკალური ფოლკლორით, ეს ყველას მიერ აღიარებული ფაქტია. ყოველი არაქართველი მუსიკოსი იხიბლება იმ შესანიშნავი მელოდიებით, რაც ახასიათებს ქართულ სიმღერებს. თუ გურული სიმღერები სწრაფი, ფიცხი, კრიმანჭულით მოჩუქურთმებულია, მეგრული - ნაზი და ლირიკულია, სვანური - გმირული, ომახიანი, იმერული - მორიდებული, თავაზიანი, რაჭული - გაშლილი, საფერხულო, ქართლ-კახური სიმღერები უმთავრესად დარბაისლური, ეპიკური, ღრმად მელოდიურია; უკანასკნელთა შჴრის, განსაკუთრებით - კახურში, იშვიათად აღმოაჩენთ დისონანსურ ფრაზებს, რაც ხშირად გვხვდება დასავლეთ საქართველოს სიმღერებში.
კახური სიმღერები გამოირჩევა თავისი ბრგე, ვაჟკაცური იერით; მაგრამ მათში გვხვდება სევდიანი სიმღერებიც. ეს გასაგებიცაა, ვინაიდან კახელებს, თავიანთი ცხოვრების გრძელ მანზილზე წარსულში, ორიოდე ათეული წელიც კი არ ახსოვთ მშვიდობიანი; სხვადასხვა ჯურის ავაზაკი, სისხლისმღვრელი ხანები და ლეკთა ურდოები მუსრს ავლებდნენ კახეთს, ანადგურებდნენ, აოხრებდნენ, გლეჯდნენ და ძარცვავდნენ. ამ პირობებში ისიც გასაკვირია, რომ კახეთმა თავისი სახე შეინარჩუნა, და არა მარტო შეინარჩუნა, არამედ მისცა ქართველ ერს შესანიშნავი, მუსიკალურად გამართული, მელოდიური ხალხური სიმღერები.
როგორც ქართლი, ისე კახეთი ხალხური მუსიკალური ფოლკლორის ამოუწურავ საგანძურს შეადგენს. სამწუხაროდ ეს საგანზური ვერ არის ჯეროვნად მოვლილი, ჯერ კიდევ მრავალია ამ დარგში გასაკეთებელი. ჩვენი კომპოიტორების: დ. არაყიშვილის, ზაქ. ფალიაშვილის, შ. მშველიძის, გრ. კოკელაძის, გრ. ჩხიკვაძის და სხვათა მიერ ჩაწერილი კახური ხალხური სიმღერები ვერ ამოწურავენ იმ მუსიკალურ ფოლკლორს, რაც ასე უხვად არის ხალხში მიმობნეული.
კახეთში, როგორც საქართველოს სხვა კუთხეებში, არიან ხალხური სიმღერის მცოდნე მოხუცები, რომელთა გამოყენება მივიწყებულ და გამორჩენილ სიმღერათა ჩასაწერად ფრიად საჭიროა. ასეთ პირთა რიცხვს ეკუთვნოდა ლევან მუღალაშვილი.
ლევან დავითის ძე მუღალაშვილი დაიბადა 1872 წელს სოფ. გურჯაანში, ღარიბი გლეხის ოჯახში. ათი წლის ლევანი გუთანზე გაიგზავნა. მან მთელი თავისი ყრმობის წლები მოჯამაგირეობაშჳ გაატარა. როცა 21 წლის გახდა, ჯარში გაიყვანეს. იქ მან წერა-კითხვა ისწავლა და მეთაურობაც მიიღო. ხოლო დემობილიზების შემდეგ (1897 წ.) ლევანი თბილისს გაემგზავრა სამუშაოს საშოვნელად. პირველად ის მოეწყო ყარსის რკინიგზაზე, რომელიც მაშინ გაჰყავდათ; ორი წლის შემდეგ მან ყარსის გზაზე მუშაობას თავი დაანება და თბილისში, პლეხანოვის გამზირზე, ინჟინერ პასეკის კანტორაში დადგა დარაჯად. ეს იყო 900-იან წლებში.
ამ დროს მან გაიცნო სემინარიელი, უკანასკნელი კლასის მოწაფე, პეტრე კაპანაძე, რომელიც ხშირად დადიოდა მასთან და ასწავლიდა წიგნსა და ნოტებს. პეტრე კაპანაძე იყო ლევანის პირველი მასწავლებელი და გზის მაჩვენებელი; პეტრემ უდიდესი გავლენა იქონია ლევან მუღალაშვილის შემდგომი ცხოვრების წინსვლსა და წარმატებაზე, მან ჩაუნერგა ლევანს ხლხური საგანზურის - სიმღერის - სიყვარულკი და, როდესაც ლევანი გურჯაანს დაბრუნდა, გულმოდგინედ შეუდგა ხალხური სიმღერების შესწავლას, გაღრმავა ცოდნა ამ დარგში და დაიწყო ხალხისთვის სამსახური.
1900 წლიდან გულმოდგინედ მუშაობდა ლევანი ხალხური სიმღერის შეკრების, შესწავლის, დამუშავებისა და გუნდების საშუალებით ხალხშივე ამ სიმღერის გავრცელების საქმეში. ჯერ თავისივე ოჯახში დებსა და ძმებს შეასწავლა სიმღერები; შემდეგ, როცა საკუთარი ოჯახი გაიჩინა, უკვე იქ დაუდიოდა მოწაფეები, რომელთაც დაუზარებლად ასწავლიდა სიმღერებს.
მას ჰყავდა მოსიმღერათა პატარა ჯგუფები, რომელთაც გამოიყვანდა ხოლმე საქველმოქმედო მიზნით გამართულ საღამოებზე. ეს საღამოები იმართებოდა თავადების სახლებსა და ეზოებში;
როცა კახეთში რკინიგზა გაჰყავდათ, ლევანი თავისი გუნდით მომსახურებას უწევდა რკინიგზის მუშებსა და მოსამსახურეებს. ასე ვაინარჩობით მიჰყავდა მას საქმე, ასე წვალობდა ლევანი.
ყველა ოლიმპიადაში ის პირველ ადგილზე გამოდიოდა; არაერთხელ აღინიშნა მისი უნარი და ცოდნა და შესაფერისად იქნა დაჯილდოებული.
1929 წელს რეჟისორ აკაკი ფაღავას ინიციატივითა და ენერგიული მუშაობით გამართული საქართველოს ხალხური შემოქმედების მეორე ოლიმპიადა დაამშვვ.ნა ლევან მუღალაშვილის გუნდის მწყობრმა ერთეულმა. ასევე წარმატებით წარსდგა იგი მესამე ოლიმპიადაზე თბილისის საოპერო თეატრში. თეატრის დარბაზმა დაძაბული ინტერესით მოისმინა კახური მელოდიები.
1936 წელს რკინიგზის ხაზით, თბილისში, პლეხანოვის სახელობის კლუბში გამართულ შეჯიბრზე, გურჯაანის გუნდი ლევან მუღალაშვილის ხელმძღვანელობით პირველ ადგილზე გავიდა და და დაჯილდოებულ იქნა მოსკოვში რკინიგზის საკავშირო ოლიმპიადაზე გაგზავნით, მაგრამ სხვადასხვა მიზეზის გამო ეს არ განხორციელებულა.
1937-38 წლების ოლიმპიადებზე გურჯაანის მომღერალთა გუნდი ლეეან მუღალაშვილის ხელმძღვანელობით დაჯილდოებულ იქნა სიგელებით, ფულადი და ძვირფასი საჩუქრებით.
გურჯაანიხ გუნდის ასეთმა წარმატებამ ის შედეგი გამოიღო, რომ გუნდი რაიონულ ეთნოგრაფიულ გუნდად გახადეს და 1938 წლიდან ყოვვლწლიური დოტაცია დაუნიშნეს. თუ აქამდე გუნდი ჩაუცმელი იყო, ახლა ის მთავრობის მიერ დაწესებულ თანხიდან საესტრადო ტანისამოსით მოეწყო.
ამჟამად გურჯაანის გუნდი ერთ-ერთი თვალსაჩინო და კარგი გუნდთაგანია მთელს კახეთში. გუნდი განაგრძობს მუშაობას და იმედია კიდევ უფრო მეტ წარმატებას მიაღწევს.
ახლა მოვუსმინოთ პრესას ლევანის საგუნდო მუშაობის შესახვბ.
გურჯაანის გაზეთ “კოლექტიური შრომის” 1937 წლის ქტომბრის ნომვრში ვკითხულობთ: “7-8 ოქტომბერს რ/გზის მუშათა კლუბში მიმდინარეობდა გურჯაანის რაიონის ხალხური შემოქმედების ოლიმპიადა. სცენაზე გამოვიდა ძველი გურჯაანის კოლმეურნეებისაგან შემდგარი მომღერალთა გუნდი (ხელმძდვანელი მუღალაშვილი), რომელმაც მოხერხებულად შეასრულა სიმღერები: “ძველი სუფრული”, “დიამბეგო”, ”ჩაკრულო”, “მუშური”, “კახური მრავალჟამიერი” და სხვ. ამ სიმღერის საუკეთესოდ შესრულებისათვის დამსწრეებმა მომღერლებს გაუმართა დიდი ოვაცია...
...”ოლიმპიადის მონაწილეებიდან დაჯილდოებულ იქნა ძველი გურჯაანის მომღერალთა გუნდი, რომელსაც მიეცა უფლება მიიღოს მო.ნაწილეობა რესპუბლიკურ ოლიმპიადაზე და
გუნდის ხელმძღვანელს ლევან მუღალაშვილს მიეცა ფულადი ჯილდო".
გაზეთ “ახალგაზრდა კომუნისტის" 1938 წლის ერთერთ ნომერში ლ. მუღალაშვილის გუნდის შესახებ ვკითხულობთ:
“ამ გუნდს თავისებური ისტორია აქვს. იგი ჩამოყალიბებულია 1900 წელს. ღარიბი გლეხები თავისუფალ დროს იკრიბებოდნენ ლევან მუღალაშეილის ბინაზე და ვარჯიშობდნენ
ხალხური სიმღერების შესასწავლად. მონდომება და სურვილი მომდერლებს დიდი ჰქონდათ, მაგრამ პატრონი არავინ იყო, რომ ამ გუნდისთვის მზრუნველობა და მფარვვლობა გაეწია.
მიუხედავად ამისა, გუნდი მაინც არ დაშლილა. გლეხები ზამთრის ყინვიან დღეებშიც კი რამოდენიმე კილომეტრიდან მოდიოდნენ და სრულიად უსასყიდლოდ მუშაობდნენ გუნდის საკეთილდღეოდ. ამ პირობებში მოაღწია გუნდმა საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარებამდე, რის შემდეგ მისი მუშაობა საფუძვლიანად გარდაიქმნა. გუნდი მიმაგრებული ქნა რკინიგზის კლუბზე და ხელმძღვანელს დაენიშნა ხელფასი. აქედან იწყება გუნდის ნაყოფიერი მუშაობაც. დდემდე გუნდმა შეისწავლა და დაამუშავა 70-ზე მეტი (ნაგულისხმევია 1938 წლამდე გ.ბ.) ხალხური სიმღერა, გუნდში 30-მდე წევრია. ყველა ესენი კოლეურნეებია.
საქართველოში თითქმის ერთადერთია ეს გუნდი, რომელიც სრული სისწორით და ორიგინალობით მღერის ძველ ხალხურ სიმღერებს. არავითარ გადაკეთებას და “გადამუშავებას” გუნდი არ მიმართავს. მღერიან ისე, როგორც ამას ხალხი მღეროდა ძველად. გუნდმა გააცოცხლა და კვლავ აამღერა ბევრი ძველი ხალხური სიმღერა, რომელიც დავიწყებული იყო.
გუნდის ხელმძღვანელი ლევან მუღალაშვილი საკმაოდ ცნობილი მომღერალია ახლა გურჯაანის რაიონში. იგი განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევს ახალგაზრდებს და გულმოდგინედ ასწავლის მათ იმ სიმღერებს, რომლებიც შორეულ წარსულში შეუქმნია ჩვენს მამა-პაპათ. ამიტომაა, რომ “ძია ლევანი” მეტად საყვარელი სახელი გახდა ახალგაზრდობისათვის და განსაკუთრებით კი ბავშვებისათვის.
მუღალაშვილი ამჟღავნებს ძველი ხალხური სიმღერების დიდ ცოდნას. გასულ წელს გურჯაანში გაიმართა შოთა რუსთაველის დიდი საიუბილეო საღამო. ამ საღამოზე გუნდმა ვირტუოზულად შეასრულა რუსთაველისადმი მიძღვნილი ორი სიმღერა გ. ლეონიძის და ს. შანშიაშვილის ლექსების ტექსტზე (მუსიკა ლ. მუღალაშვილის მიერ იყო მოფიქრებული ძეელ ხალხურ კილოებზე). დამსწრენი აღტაცებულნი დარჩნენ ამ სიმღერით...”
1938 წლის 5 თებერვლის გაზეთ “მუშაში” დაბეჭდილია ინფორმაცია შოთა რუსთაველის საიუბილეო საღამოს გამო, სადაც ნათქვამია, რომ კონცერტზე გურჯაანის კოლმეურნეთა გუნდმა ლ. მუღალაშვილის ხელმძღვანელობით მიიღო მონაწილეობა და შეასრულა გ. ლეონიძის ლექსი “ვეფხის ტყაოსანი”, ს. შანშიაშვილის ლექსი “შოთას” და ს. ჩიქოვანის “სიმღერა ბელადზე”. ეხ ლექსები თვითონ'გუნდის მიერ არის გადატანილი მუსიკაზე”..
ეს სიმღერები მაშინ მოისმინა ხალხური შემოქმედების რესპუბლიკური სახლის დირექტორმა, კომპ. გრ. კოკელაძემ და ლევან მუღალაშვილს ურჩია ერიდოს ძველ სიმღერათა ჰანგებზე ახალ ტექსტზე გადატანას. ის, რაც ხალხის მიერაა მოცემული, უნდა დარჩეს ხელშეუხებლად. ახალ ტექსტზე კი უნდა შეიქმნას ახალი სიმღერებიო.
თბილისის რ/გზის სარემონტო ქარხნის გაზეთში, 1936 წლის ნომერში, ვკითხულობთ: “გუნდმა მუშათა შესვენების დროს შეასრულა: “გუშინ შვიდნი”, “ვთოხნოთ სიმინდი”, “ერთხელ ვნახე გლეხის ქალი”, “მიყვარხარ, ტკბილო კახეთო”, “თქეენი ჭირიმე”, “კახური მაყრული” და სხვა. Gუნდი ისე მოხდენილად ასრულებდა სიმღერებს, რომ მუშები შესრულებულ სიმღერებს მეორეთ ამეორებინებდნენ”.
სამამულო ომის პვრიოდში გუნდი განაგრძობდა რა მუშაობას, მოემსახურა მოსახლეობას და განსაკუთრებით კი - მეომრებსა და ჰოსპიტლებში მოთავსებულ დაჭრილებს. უდიდესი ხალისით ისმენდნენ მებრძოლები კახურ მელოდიურ ხალხურ სიმღერებს. განსაკუთრებული მოწონებით სარგებლობდა კახური “მრავალჟამიერ” და “შვიდნი გურჯანელნი, რომელთაც ესოდენ დახვეწილად, კოლორიტულად ასრულებდა გუნდი.
ლ. მუღალაშვილი დაუღალავად განაგრძობდა თავის საყვარელ საქმეს, და ჩვენი ქვეყნის მტერზე ბრწყინვალედ გამარჯვების შემდეგ. 1945-48 წლებში, ხშირად გამოდიოდა გუნდის კონცერტებით როგორც საჯარო, ისე საზეიმო საღამოებზე. მან თავისი რეპერტუარი კიდევ უფრო გაამდიდრა, შესრულებას მეტი ელფერი დასდო და მეექვსე რესპუბლიკური ოლიმპიადისათვის მოემზადა.
გურჯაანის რაიონული გუნდი ბრწყინვალედ გავიდა ადგილობრივ დათვალიერებაზე და გაიგზავნა რესპუბლიკურ ოლიმპიადაში მონაწილეობის მისაღებად.
თბილისში მეექვსე ოლიმპიადა გაიმარ.თა 1949 წლის სექტემბრის ბოლოს. პრესამ განსაკუთრებით აღნიშნა გურჯაანელი სახელოვანი მოღვაწის ლევან მუღალაშვილის მონდომებული მუშაობა. ღაიონულმა გუნდმა თავი ისახელა რეპერტუარისა და შესრულების ხარისხის მხრივ.
“28 სექტემბრის საღამო - ვკითხულობთ გაზეთში - გახსნა გურჯაანის რაიონის კულტურის სახლთან არსებულმა მომღერალთა გუნდმა ლევან მუღალაშვილის ხელმძღვანელობით. გუნდი ასრულებს კახურ “სუფრულს”, რომელსაც მაყურებლები მქუხარე ტაშით ხვდებიან. გუნდმა ასევე წარმატებით შეასრულა სიმღერები “ლალე”, “შვიდნი ძმანი გურჯანელნი”, აგრეთვე ქართული ცეკვები”.
ჟიურიმ განსაკუთრებით გაუსვა ხაზი მუღალაშვილის სიმღერების სწორად და ხალასად შესრულებას, ხალხურ კოლორიტს და შესაფერი შეფასება მისცა მას.
ლვვანმა განაგრძო მუშაობა, მაგრამ 1952 წლის მეშვიდე ოლიმპიადაში ოჯახური პირობების გამო მონაწილეობა ვერ მიიღო.
ლ. მუღალაშვილი თვითმოქმედი კომპოზიტორია. მან მრავალი სიმღერა გადაამუშავა. იგი არ შემოიფარგლა მარტო ძველი სიმღერებით; მისი ხელმძღვანელობით არსებულ გუნდებს არაერთი ახალი სიმღერა დაუმუშავებიათ და შეუსრულებიათ. ლ. მუღალაშვილის მიერ დამუშავებული რეპერტუარიდან საინტერესო ნიმუშებს წარმოადგენენ სიმღერები: “დიამბეგო”, “ძველი სუფრული”, “მუშური”, “მკრთალი ნათელი”, კახეთისადმი” (გრ. ორბელიანის ტექსტი), “მიყვარხარ, ტკბილო კახეთო”, “ერთხელ ვნახე მწყემსი ქალი”, “ჩამჩურჩულე” (მარიჯანის ლექსი) და სხვ. განსაკუთრებით პოპულარულია პირველი, რომელსაც ვ. მჭედლიშვილი ბრწყინვალედ ასრულებდა საქართველოს ხალხური სიმღერისა და ცეკვის სახელმწიფო ანსამბლში. მჭედლიშვილმა ეს სიმღერა ავტორისაგან, ლევან მუღალაშვილისაგან შეიწავლა.
ლევან მუღალაშვილი ფართო პოპულარობით სარგებლობდა ადგილობრივ მოსახლეობაში. მიუხედავად ღრმა მოხუცებულობისა, იგი სიკვდილამდე ხალისით განაგრძობდა მუშაობას, თავის ცოდნას გადასცემდა ახალგაზრდობას. მისი დაუღალავი, ხალხის სიყვარულით აღბეჭდილი შრომა სამაგალითოა ახალგაზრდობისათვის, რომელიც ხალხურ ხელოვნებას ემსახურება.
ლევან მუღალაშვილი გარდაიცვალა გურჯაანში, დასაფლავებულ იქნა 1955 წლის 30 იანვარს იქვე, ძმათა სასაფლაოზე.
ლ. გეგეჭკორი, ”ქართული ხალხური სიმღერის ოსტატები”, თბილისი, 1958 წ.
