ქორწილია და ქორწილი,
მტერსაც ნუ გაუხარია,
შემოვძახოთ და ჩავკოჭოთ,
ჯამს პირქვე დაუხარია!
თორემ უღვინოდ სიმღერა
ყოველი, ძალზე მწარეა,
კახური გინდ სვა თუნგითა,
უხმოდ მახოხზე მდგარეა.
”მაყრული”, იგივ ”ჩაკრულო”,-
ორივე თანასწორია,
გაღმა-გამოღმა ცხოვრობენ,
გზა არც თუ ისე შორია.
ხმა აუწიე, აუკარ,
თან ჯამი დააყოლეო,
მხარი მხარს ამოუყენე,
ერთმანეთს დაატოლეო!
არ მოადუნო, ჩაჰკოჭე;
ჩააკარ, ჩაახარატე;
ხმა აუკიდე ისე, რომ
არ იყვნეს დუნე, არც მკვახე!
ეგებ წლის თავზე ამ ოჯახს
ხუნდმა დაუწყოს ღუღუნი;
დიდედა აკვანს არწევდეს,
პაპა კი ზღაპარს დუდუნით
შვილიშვილს უჩურჩულებდეს,
ღიმილით, არა წუწუნით!
ქართლს ”ჩაკრულო” არ უხდება,
”მაყრული” მისი წესია;
მოხუცი იმას მოიმკის,
რაც სიყრმით დაუთესია,
ეს მამა-პაპით ნათქვამი
სიმღერა ორივესია;
ამაზე შეცილებაო
მახვილზე უარესია!
-”ჩვენ გახლავართ სოფ. საბუედან, -ამბობს ძალზე მოხუცებული ისაკა ძიმისტარელი. -ჩვენი გვარის კაცი თუ ქალი სიმღერის მოყვარული იყო. მე, სიმღერის გარდა, ვჭიდაობდი კიდეც. ნადირობისათვის ხომ სული მიმდიოდა. ხეტიალიც მიყვარდა. მოვლილი მაქვს მთელი ქართლი. ბაკურიანსა და ბორჯომში ბევრჯერ ვყოფილვარ. პირველი მილიციის ჯარში ჩავეწერე ჯერ ისევ პირღინღლიანი ბიჭი. შემდეგ ქართლში, სოფ. ზერტში ბიჭად ვემსახურებოდი მებატონე ქარსიძის ოჯახს. დედაჩემი გაუცვნია მამაჩემს ლეკებთან ტყვეობაში. ერთმანეთი შეჰყვარებიათ. ბოლოს ერთი მეგობარი ლეკის დახმარებით მამაჩემს მოუხერხებია დედასთან ერთად გამოპარვა.
სოფელში რომ მოუყვანია, მთელი გლეხობა გადარეულა დედაჩემის სილამაზით. მაშინვე რჯული გამოუცვლია და სულ მალე ისე შეუსწავლია ქართული ლაპარაკი და წერა-კითხვა, რომ სოფლის გოგოების ოსტატიც კი გამხდარა. მეც დედაჩემისგან ვიცი, რაც ვიცი. მაშინ ცხვრის ან ძროხის ბეჭზე ვწერდით. დედას საუცხოო ხმა ჰქონდა, როცა აკვანს მოუჯდებოდა, ისე ტკბილად დამღეროდა, რომ ხალხი, მეზობლები, გაოცებაში მოჰყავდა.”
ჩვენი სიმღერები ძალზე მოსწონდა. მეც მის შემდეგ შემიყვარდა სიმღერები. მისი ზღაპრების თქმით ბავშვები ვერ ვძღებოდით. ახლა, შვილო, აბა რაღა ხმა შემრჩებოდა. აი დედასა! ერთ დროს კარგ მომღერლად ვითვლებოდი... ”მრავალჟამიერი” და ”ჩაკრულო” ორივე ძალზე მიყვარდა. მთელი დღე რომ მემღერა, არ ვიცოდი თუ რა იყო დაღლა. ახლა ასს გადავაბიჯე. ჯერ ავადმყოფობა რა არის არ ვიცი.
ჩვენმა ოჯახმა ბევრი სიმღერა იცოდა. ყველაზე ძალიან ”ჩაკრულო” გვიყვარდა. ჯერ მამაჩემი დაიწყებდა, საწყალს მაღალი, კირკიტა ხმა ჰქონდა, მაგრამ მე უფრო გამძლე ვიყავი. ლადა (მამაჩემის სახელია) მიღებული კაცი იყო თავისი არაჩვეულებრივი ჯან-ღონითა და კარგი ხმით. როცა ურემზე ჩალას, თივას ან სხვა საპალნეს დავუდებდით, მამა გადმომძახებდა: კარგად ჩააკარი, შვილო, თოკითა, თორემ, დადებული გიმტყუნებს და ხალხი დაგვცინებსო: ეს როგორი გლეხები არიან, ურემზე დადებული ეფუცკნებათ. როგორც ”ჩაკრულოს” უნდა ძლიერი და მჭექარე ხმა, ისე ურემზე დადებულს არ მოსჭარბდებაო”.
გულმა არ გამიძლო და მოხუცს შევეკითხე: უკაცრავად, ბიძაჩემო, მაშ ”ჩაკრულო”, ჩაკრულს, გალასტულს, ჩაბოჭილს, ჩაკოჭილს ნიშნავს-მეთქი?
”ებე, ებე, ე რამდენი სიტყვა მითხარი შვილო. ერთი ეს მიბრძანე, სადაური ბრძანდები, მგონი ქართლიდან უნდა იყვე, რადგან ეგ სიტყვები იქ, ქართლში, ხშირად მსმენია იქ ყოფნის დროს.”
მე თავი დავუქნიე. მოხუცი გაიღიმა. ჩვენს გარშემო ხალხმა თავი მოიყარა და გარინდებული ყურს უგდებდა ენატკბილ მოხუცს. მოხუცი ცოტა შეიშმუშნა, ხალხს თვალი გადაავლო და დაიწყო:
”მე საბუედან წამოველ,
წნორის წყალს შევდგი ფეხია;
ერთი ყმაწვილი შემომხვდა,
მის სიტყვა იყო მეხია.
მეც ჩემებურად ვუთხარი,
თუმცა ვარ ხნითა ბეხია;
მკითხა ”ჩაკრულო” რა არის,
ან სად აიდგა ფეხია.
რაც კი მამიდან ვიცოდი,
გავჭიმე როგორც ვერხვია;
რაც მითქვამს, არ მომიღრიცავს,
გვერდზე არ გადმიგრეხია.
”ჩაკრულო” ჩაკრული არის,
წნელით, ან მოკლე ღვედითა,
ან არტახებით, ან თასმით -
არ იბორძიკოს შვებითა.
ხმას გასაქანი მივეცი,
გაინავარდოს ნებითა;
სადაც კი უნდა, ჩაჰკარი,
ლექსი არ უნდა სხვეპითა!”
აქ მოხუცი შეჩერდა. ჩიბუხი გატენა, გააჩაღა, ცოტაც შეისვენა. ზოგიერთ იქ მყოფს ეგონა, ალბათ ლექსი დაავიწყდა, იმიტომ შეჩერდაო. ერთ-ერთმა იქ მყოფმა ღიმილით გადმოსძახა:
-ე, ბიძია! საფანელი შემოგაკლდა, რომ გაჩერდი? მოხუცმა ჩიბუხი ცერით დატკეპნა, მასაც გაეღიმა და განაგრძო:
”იმდენი საფანელი მაქვს,
გატენავს სამ-ოთხ ბეღელსა;
ვერ აიკიდოს ვერც ერთი,
გინდ მისცე ზერტელ-ჭეღელსა”.
ამ დროს გაისმა მატარებლის გასვლის ზარის ხმაც. ყველანი ფაცი-ფუცით წამოვხტით, მივაშურეთ მატარებელს. მოხუცთან მოვარდა ერთი დარბაისელი ქალი, წაავლო ჩვენი მობაასის ბარგს ხელი და თითქოს გაჯავრებულმა წამს გაიტაცა როგორც ბარგი, ისე მოხუცი. –”დაიცა, დედაკაცო, ე მეხივით რომ მეცი, იმ ყმაწვილს გამოვემშვიდობო მაინც”. -ქალმა მოხუცს ყური არ ათხოვა და მიაშურა მატარებელს. მოხუცმა მაინც მოიბრუნა ჩემსკენ პირი და სალამი მომცა - გამომემშვიდობა. მეც სიამოვნებით ვუპასუხე და მივაკითხე მატარებელში ჩემს ადგილს. ცოტა ხნის შემდეგ, ერთმა ჭაღარაშერეულმა კაცმა, რომელიც ჩვენს ლაპარაკს უსმენდა, ჩაალექსა:
”ძიმისტარაანთ ისაკა
მომღერალ ლადას შვილია;
მთელ სოფლის დეკანოზია
არ ეკიდება ძილია...
ახალგაზრდობას ყოფილა
მონადირე და გზირია,
სიკვდილმა თვალი არ მოჰკრა
შიშისგან გადაირია.
ტკბილად დაბერდა ისაკა
მძივებადა აქვს კბილია,
ძველი ამბების ბეღელი,
მოლაპარაკე ტკბილია.
ასეთი არის ისაკა,
მომღერალ ლადას შვილია!
ბიეთიდან წამოვიღე
ერთი საძნე რცხილის შეშა
მერჯუხევს რომ მივატანე,
ღრანტემ თვალი გამიშეშა.
ნიაღვარს დაეხრა გზები,
უბე ძალზე ქანაობდა;
თვლები ლაფში იფლობოდა,
რუ კი ხრამში ჭენაობდა!
ყევარში მოზვრები მება,
ურმის თავში ნიკორები:
რუმბისავით დატუკნული,
ნანახი ჰქონდათ ეს გზები!
ერთგან უბე გადიღრიცა,
ვთქვი, გადაბრუნდა ეს იყო,
ჩასაკრავი გაწყვეტილა,
წნელი ღერძზე აღარ იყო!
გავაჩერე, წნელი მოვჭერ,
დავგრიხე და ჩავაკარი,
უბე ჩავკოჭევი, ღერძზე
ჩავაწანი, როგორც ძარი!
დავივაკე როგორც იყო,
სამშვიდობოს გამოვედი;
შენი ჭირიმე ჩაკრულო
რომ პირნათლად გამოხვედი!
როცა ტყეში ურმით წახვალ,
უბე წრეს რომ არ გადასცდეს,
ყველაფერი გაასწორე,
ჩაკრულიც არ დაგავიწყდეს!
ჩაკრულო ყველგან გაამებს,
ტყის გზაზე თუ ქორწილშია,
ყველგან ხიფათს გადარჩები,
ხმა გაიწვრთნას ჭიდილშია!
მარაგია, როგორც რკინა,
რიხიანი, ეშხიანი;
ხმაც ისეთი უნდა გქონდეს,
გინდაც იყოს ლაშიანი!”
ჩვენი აზრით, აქ ნახსენებ ”ჩაკრულოში” ნაგულისხმევია ქართლ-კახური სიმღერა, თუ ზემოთ მოყვანილ სიტყვებსა და აზრს დავუკვირდებით, ”ჩაკრულო” ნიშნავს: მაგარს, საიმედოს, რიხიანს, ეშხიან სიმღერას, რომლის მღერა მოითხოვს მაღალი და რიხიანი ხმის მქონე მომღერალს. სინამდვილეშიც ”ჩაკრულო” ასე იმღერება.
